Aktualności
2 luty - Światowy Dzień Mokradeł
Mokradła – pogranicze lądu i wody – to ekosystemy kluczowe dla ochrony setek tysięcy gatunków roślin i zwierząt, a także jedne z najważniejszych regulatorów klimatu i krążenia wody na ziemi.
2 lutego przypada Światowy Dzień Mokradeł – to rocznica uchwalenia w 1971 roku Konwencji o Ochronie Obszarów Wodno-Błotnych, czyli Konwencji Ramsarskiej (od miasta Ramsar w Iranie, gdzie odbyły się obrady). Tegoroczny Światowy Dzień Mokradeł obchodzimy pod hasłem Wetlands and biodiversity, a w polskiej wersji zaproponowanej przez Centrum Ochrony Mokradeł – Życie na bagnach.
Mokradła to najszybciej ginące ekosystemy świata. W ciągu ostatnich 20 lat ich powierzchnia zanikała w tempie 1,6% rocznie – głównie wskutek osuszania i zamiany na tereny rolnicze. Jedna czwarta gatunków związanych z mokradłami jest zagrożona wyginięciem. Zanikanie mokradeł pogłębia też zmiany klimatu: po osuszeniu torfowiska zmieniają się z akumulatorów dwutlenku węgla w źródła jego emisji do atmosfery, a przyspieszenie spływu wody spowodowane likwidacją bagien potęguje susze. Opinie ekspertów są jednoznaczne: bez natychmiastowego zaprzestania niszczenia mokradeł i odtworzenia tych już przekształconych nie ograniczymy kryzysu ekologiczno-klimatycznego, ani nie zaadaptujemy się do zmieniającego się środowiska.
Konwencja Ramsarska definiuje mokradła (ang. wetlands) jako „tereny bagien, błot i torfowisk lub zbiorniki wodne zarówno naturalne jak i sztuczne, stałe i okresowe, o wodach stojących lub płynących, słodkich, słonawych lub słonych (łącznie z wodami morskimi, których głębokość podczas odpływu nie przekracza 6 m)”. Tak szerokie ujęcie mokradeł ma głębokie uzasadnienie. Nie da się jednoznacznie oddzielić (przestrzennie i funkcjonalnie) mokradeł lądowych (bagien i terenów zalewowych) od śródlądowych ekosystemów wodnych, czy przybrzeżnych wód morskich. Nie da się też chronić bagien bez ochrony powiązanych z nimi wód powierzchniowych, ani zachować integralności ekologicznej jezior, czy rzek bez zachowania stref szuwarów, mokradeł nadrzecznych, czy bagien regulujących hydrologię zlewni.
Naukowcy zajmujący się mokradłami jako bagna definiują szczególny typ mokradeł, w których następuje akumulacja torfu – martwych szczątków roślinnych, które dzięki wysyceniu gleby wodą nie rozkładają się całkowicie, ale gromadzą się w postaci, często wielometrowej miąższości, osadów.
Bagna zatem to termin zbliżony znaczeniowo do torfowisk, ale dotyczy tylko ekosystemów naturalnych. Jednak, nadając tegorocznemu dniu mokradeł polski tytuł „Życie na bagnach”, świadomie odbiegamy od naukowej definicji terminu „bagno”, a nawiązujemy do kulturowego znaczenia tego słowa. Dla nieprofesjonalisty słowo „bagno” budzi skojarzenia z określeniami takimi jak „moczary”, „rozlewiska”, „błota”, czy ogólnie „mokradła”. Chcemy w ten sposób podkreślić, że będziemy mówić nie tylko o gatunkach roślin czy zwierząt żyjących na mokradłach, ale również o tym, że życie ludzi w dużej mierze zależy od mokradeł – zarówno pod względem materialnym (z mokradeł czerpiemy wodę i pożywienie, a chroniąc je możemy próbować redukować nasilenie eutrofizacji wód czy tempo ocieplania się klimatu), ale także w wymiarze duchowym i kulturowym. To nad mokradła (jeziora, rzeki, brzeg morza) najchętniej wybierzemy się na wakacje, żeby odpocząć w otoczeniu przyrody. To także właśnie mokradła od wieków budziły wyobraźnię i inspirowały poetów.
Mokradła są domem dla 40 % gatunków Ziemi, ale ich powierzchnia się kurczy i coraz więcej związanych z nimi gatunków jest zagrożonych wyginięciem
Razem z mokradłami giną zamieszkujące je rośliny i zwierzęta. Analiza Czerwonej Listy Gatunków Zagrożonych IUCN pokazuje, że:
• z ponad 19 500 gatunków zależnych w skali świata od terenów podmokłych, jedna czwarta (25%) to gatunki zagrożone wyginięciem;
• jeśli wziąć pod uwagę tylko gatunki związane ze śródlądowymi mokradłami – także 25% to gatunki globalnie zagrożone;
• wśród roślin i zwierząt związanych ze śródlądowymi mokradłami najbardziej zagrożone w skali całego świata są gatunki zależne od rzek i strumieni-34%spośród nich to gatunki zagrożone.
Mokradła oczyszczają wodę - ważną rolę w tym procesie odgrywają żyjące w mokradłach bakterie jak również bagienne rośliny
Rośliny i zwierzęta zamieszkujące mokradła są ważnym źródłem pożywienia
Torfowiska są ogromnym magazynem węgla a ich osuszanie prowadzi do emisji dwutlenku węgla do atmosfery
Bagna (czyli aktywnie akumulujące torf, naturalne torfowiska) są najskuteczniejszym lądowym pochłaniaczem dwutlenku węgla, dzięki temu, że stale magazynują część tkanek roślinnych w pokładach torfu, co zapobiega ich rozkładowi. Jeden hektar ekosystemu bagiennego magazynuje w ciągu roku od kilkuset kg (bagna arktyczne) do nawet dwóch ton węgla (tropikalne lasy bagienne).
Mokradła chronią zasoby wody, a ich niszczenie nasila negatywne skutki ocieplenia klimatu
Wraz z postępującym ociepleniem klimatu coraz częściej dotyka nas susza. Naturalne mokradła, dzięki temu, że zatrzymują wodę i przywracają ją do lokalnego obiegu, pomagają ograniczyć dotkliwość suszy.
W parkach krajobrazowych administrowanych przez nasz Zespół też możemy zetknąć sie z mokradłami, a tak konkretnie to z torfowiskami, które podobnie jak mokradła odgrywają ogromną rolę w ekosystemie i wpływają w znaczącym stopniu na bioróżnorodność środowiska przyrodniczego. Pełnią wiele ważnych funkcji środowiskowych, takich jak: retencja wód gruntowych i powierzchniowych, „filtrowanie wód” poprzez wychwytywanie związków azotu i fosforu oraz regulacja klimatu, gdyż asymilowany przez rośliny węgiel zostaje unieruchomiony w złożach torfu, przez co zmniejsza się pula węgla atmosferycznego.
W granicach Południoworoztoczańskiego Parku Krajobrazowego w obniżeniach międzywydmowych obszaru źródliskowego rzeki Tanwi ochroną rezerwatową pn. "Źródła Tanwii" objęto torfowisko przejściowe i wysokie. Takie samo spotkamy wędrujac po Parku Krajobrazowym Pogórza Przemyskiego, gdzie w miejscowości Bachórzec utworzono rezerwat "Broduszurki".
Materiały informacyjne przygotowane przez Centrum Ochrony Mokradeł,
tekst: Ewa Jabłońska i Wiktor Kotowski, ryciny: https://www.worldwetlandsday.org/